RADOGOSZCZ i PARK im. A. MICKIEWICZA - 23-09-2006

Osada Radogoszcz

Osada wzięła swoją nazwę od "Rad Gość" co wskazuje, że jej mieszkańcy mile przyjmowali przybyszów. Musiało istnieć grodzisko, w którym podobno gościł Konrad  Mazowiecki. Osada stała się później częścią wsi Bałuty i wraz z nią została przyłączona do Łodzi.

Więzienie policyjne w latach 1939 - 1945

Na terenie fabryki Samuela Abbego przy zbiegu ulic Zgierskiej i Sowińskiego pod koniec 1939 roku zostali osadzeni pierwsi więźniowie. Obóz został utworzony w celu pomieszczenia ogromnej liczby ludzi aresztowanych, w ramach akcji represyjnej łódzkiego gestapo.

Komendantem obozu był oficer SS Zygfryd Ehlers a od lipca 1940 r. porucznik policji Walter Pelzhausen, wachmanami byli policjanci przybyli z III Rzeszy oraz miejscowi Niemcy.

Nie udało się ustalić dokładnej liczby osób (około 40 tysięcy), które przeszły przez ten obóz. Wiadomo jednak, że dzienny stan więźniów oscylował wokół 1000 osób. Liczbę osób zamordowanych określa się na 20 tysięcy.

Warunki życia w więzieniu obliczone były na szybką likwidację więźniów i były podobne jak w obozach koncentracyjnych. Maltretowanie rozpoczynało się od chwili przybycia poprzez łaźnię, głodowe wyżywienie, brak bielizny i koców, nieustanne apele, bicie oraz stosowanie tzw. "maneżu" często na rozpalonym żużlu. Dla niektórych więźniów stosowano szczególne męczarnie. Należała do nich "beczka" i "warsztat".

Masowe żniwo śmierci zbierały epidemie: dezynterii, czerwonki, duru plamistego. Całą obsługę więzienia cechowała bezwzględność w nieludzkim traktowaniu więźniów i wymyślaniu nowych sposobów ich maltretowania. Szczególnym okrucieństwem popisywali się komendant Pelzhausen i Józef Heydrich zwany "krwawym Józiem". Wysyłano również transporty więźniów na egzekucje, które były wykonywane w podłódzkich lasach.

Długą listę zbrodni popełnianych na Radogoszczu kończy najstraszniejsza z nich. W nocy z 17 na 18 stycznia 1945 r., po północy hitlerowcy wtargnęli do cel na parterze i rozpoczęli rzeź przy użyciu bagnetów i strzałów z pistoletów. Po wymordowaniu wszystkich na parterze przenieśli się na III piętro. Tu zarządzili  zbiórkę więźniów i kazano zbiegać w dół na dziedziniec. Na schodach ustawiono gotowy do strzału karabin maszynowy, który rozpoczął ogień, gdy ukazali się pierwsi więźniowie. Część z nich zawróciła i wtedy natrafili na ogień wachmanów. Następnie hitlerowcy zbiegli na II i I piętro by tam jak najszybciej dokonać egzekucji. Na trzecim piętrze pozostała grupa więźniów ocalałych z masakry, która widząc zbliżających się oprawców rzuciła się na nich z cegłami w ręku i kawałkami desek. Zaskoczeni hitlerowcy uciekli na dół.

Wczesnym rankiem 18 stycznia powietrzem wstrząsnęła silna eksplozja, a po chwili budynek więzienia ogarnęły płomienie. Na próbujących opuścić budynek czekały kule oprawców. Niektórzy starali się wydostać na dach budynku i przeskoczyć na sąsiednie dachy. Kilku schroniło się w rezerwuarze z wodą. Na ogólny stan więźniów w dniu tragedii szacowany na około 1500 osób uratowało się tylko około 25 więźniów.

Gdy po wyzwoleniu otworzyły się więzienne wrota, oczom przybyłych ukazał się straszliwy widok. Przed spalonym gmachem leżały stosy trupów. Szczątki pomordowanych zostały złożone na cmentarzu św. Rocha i otoczone szczególną opieką. Komendant więzienia stanął w sierpniu 1947 roku przed polskim sądem i został skazany na karę śmierci.

Radogoszcz stał się w Łodzi miejscem pamięci i głównym symbolem martyrologii narodu polskiego. Na miejscu dawnej więziennej bramy znajduje się artystyczna krata, której symboliczne rzeźby przedstawiają martyrologię więźniów. Na placu przed muzeum wznosi się 30 metrowa iglica, na której w dolnej części znajdują się płaskorzeźby symbolizujące męczeństwo (projekt T. Łodziany). Wewnątrz, na terenie byłego więzienia, między zachowaną klatką schodową a ścianą budynku usypano ziemny kopiec. Na tej symbolicznej mogile więźniów Radogoszcza, umieszczono czarny marmurowy sarkofag. Na nim napis mówiący o męczeństwie i wzywający do wiecznej pamięci o ofiarach zbrodni. Na prawej ścianie sarkofagu napis: "W każdej grudce tej ziemi krwawej - historia". Uroczyste odsłonięcie nastąpiło we wrześniu 1961 r. W styczniu 1976 r. otwarto pierwszą ekspozycję muzealną a w 1990 r. obok sarkofagu postawiono kilkumetrowy krzyż, jako religijny wyraz męczeństwa więzionych tu ludzi.

Muzeum Martyrologii i Walki w Radogoszczu jest filią Muzeum Tradycji Niepodległościowych przy ul. Gdańskiej 13.

Park im. A. Mickiewicza

Park im. A. Mickiewicza (pow. 46 ha) dawniej park Julianowski, to teren należący niegdyś do folwarku Julianów będący własnością rodu Zawiszów. Powstał jako park przydworski na początku XIX wieku, stąd wiek niektórych drzew parkowych sięga 200 lat.

Pod koniec XIX wieku folwark nabył łódzki fabrykant Juliusz Heinzel i urządził tu swoją rezydencję. Zaczął od wybudowania na wzniesieniu (około 1890 r.) wspaniałego pałacu z widokiem na stawy. Nad brzeg stawu z pałacowego tarasu prowadziły schody. Między pałacem a stawem znajdowała się fontanna. Tuż obok pałacu z jednej strony mieścił się zwierzyniec, z drugiej owocowy sad. Część pałacowego parku ma układ regularny , a część nieregularny o charakterze angielskim. Największą ozdobą były lustra wody o łamanych liniach brzegów. W pobliżu mostu urządzono wodospad z kaskadami. Do 1938 roku park był własnością prywatną. Później Zarząd Miejski wykupił go wraz z zabudowaniami.

Na łące znajduje się jakby wysoka wyspa otoczona rowem. Niektórzy nazywają to miejsce "Kopcem " lub "Mogiłą". Przypuszczalnie może to być grób znakomitego rycerza lub wodza.

W parku na Julianowie rośnie do dzisiaj dąb zwany "Kosynierem". To tutaj w roku 1863 (powstanie styczniowe) wręczano robotnikom kosy i myśliwskie strzelby a łódzkie kobiety przekazały im sztandar z orłem i napisem "Bóg, Wolność, Niepodległość".

We wrześniu 1939 roku miał tu swoją siedzibę sztab Armii Łódź pod dowództwem gen. Juliusza Rómmla. Zbombardowany przez Niemców został poważnie uszkodzony i rozebrany w 1942  roku. W miejscu pałacu, na głazie kształtem zbliżonym do serca umieszczono tablicę z napisem "Pamięci żołnierzy sztabu Armii Łódź  poległym w tym miejscu 6 września 1939 roku. Łodzianie".

Ze względu na różnorodność konfiguracj terenu i niezwykle cenne zadrzwienie (wiele pomników przyrody) park został uznany za zabytkowy.

W parku nad stawem znajduje się muszla koncertowa, użytkowana przez Bałucki Ośrodek Kultury "Rondo".

		Foto: D. Przymusiała

Radogoszcz to obecnie łódzkie osiedle na terenie dzielnicy Bałuty.

Bibliografia:

H. Siemiński   -  Radogoszcz więzienie policyjne w latach 1939-1945

>>Strona główna<<